Muziek: O Tannebaum / We wish you a merry Christmas, gespeeld door Stephen Siktberg op gitaar.
Half December begint het te kriebelen en slaan we een blik achter het gordijn op zolder. Het is tijd voor de kerstboom. Een boom achter een gordijn? Ik geef het toe, we hebben meer dan dertig jaar een kunststof exemplaar. Zodoende hebben we het equivalent van een heel klein bosperceel gered van de vuurdood.
Verhaal gaat dat de romantische schrijver Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) de aanzet heeft gegeven tot de kerstboomtraditie bij de Protestanten door ze in zijn werken te introduceren. De Weihnachtsbaum komt prominent voor in Die Leiden des Junger Werthers, een van zijn romantische toppers. Zodoende werd de dennenboom in de kamer populair.
De Katholieken zagen de kerstboom eerst niet zo zitten. Zij hadden al een prima huiskamer-kerstsymbool, de Kerststal. Ik herinner me de fraaie beeldengroep met Jezus, Maria, Jozef, engelen, herders, wijzen en verdere spelers bij mijn schoonmoeder nog goed.
De kerstboom, vooral de versiering daarvan, is tegenwoordig nogal trendgevoelig. Er zijn mensen die ieder jaar kun kerstballen vervangen voor een setje in de kleur van het jaar. Dat geldt niet voor ons. In ons huis is de kerstboom een herinneringenboom. Een mooie gelegenheid voor een kleine fotoreportage.
Toen mijn vrouw Erna en ik pas samenwoonden, hielden we het klein. We hadden een dennenboom-achtige plant in een pot met hele kleine versierseltjes en mini-lampjes. Jawel, lampjes, want LEDs bestonden er begin tachtiger jaren van de vorige eeuw nog niet.
Na ons trouwen kwam de eerste kerstboom. Een dennenboompje met kluit. We hoopten dat de boom na de kerst voor hergebruik zou gedijen in onze voor- of achtertuin (zie foto 0). Dat werkte een aantal kerstfeesten wonderwel. Echter, al snel werden de bomen te groot voor in de huiskamer en ook te groot in de tuin. Zodoende ruimden ze het veld.
Daarop kochten we een kleine kunstkerstboom bij de Makro. Die gaat inmiddels bijna 35 jaar mee. Zodoende hebben we een klein bosperceeltje voor het paasvuur behouden. Bij wijze van spreken, dan.
De versieringen in de grotere kerstboom werd het begin van een serie herinneringen. We deden niet mee aan de mode en kochten ad hoc kleine versieringen of maakten die zelf. Zelf maken van kerstversiering, daar heeft Erna patent op.
De kerstboom begint kaal (foto 1). We bevrijden hem uit het opgevouwen verblijf in de nog steeds originele doos op zolder. De voet en de twee segmenten vormen de hele boom, we buigen alle losse takjes in vorm. De kerstboomvorm staat.
Traditioneel beginnen we met de lichtjes. Twee snoeren witte LED-lampjes brengen zacht licht in de boom tegen lage energiekosten. Dan is het de beurt aan de piek (foto 2). Een lekker ouderwets model dat we ooit uit Duitsland meebrachten. De engel, het grote zusje of broertje van de engel boven de kerststal, komt ook hoog in de boom (ook foto 2). Erna maakte beiden toen de kinderen nog klein waren.
Wat het gender van engelen is? Tja, ooit hadden de mannen de hegemonie, ze voerden zelfs vlammende zwaarden. Nu laten we het in het midden, vrouwelijke en mannelijke aspecten vormen in engelen een eenheid en geen tegenstelling. Iets wat we in de mensenwereld ook hopen te bereiken zonder hokjes denken in een gender-letterbak.
Onder de engel bevindt zich een old-timer: Het vogeltje (eveneens foto 2). Ik herinner me dergelijke vogeltjes van de kerstbomen van mijn jeugd. Vooral dat zachte pluimstaartje.
Het kerstkindje op de ster (foto 3) is van dezelfde generatie als de eerdergenoemde kerstengelen. Erna vulde de ster ooit met schapenwol. De gehaakte bol met kraaltjes is van later datum. Erna haakte op een piepschuim bal en gebruikte een stijfseloplossing om de bol in vorm te houden (foto 3).
De popjes in de plastic kerstster (foto 4) stammen uit het begin van de negentiger jaren van de vorige eeuw. Dit popje is voorzien van een gehaakt kraagje. Ja, begin negentiger jaren, we hadden toen net een computer en rudimentair Internet.
De uil (foto 5) kregen we met Sinterklaas dit jaar (2022). Het is een rare tijd en soms staat wijsheid in de kou. Vandaar de sjaal. We hopen dat iedereen bij zinnen komt en zich onttrekt aan het gedwongen opgelegd narratief van continue crisisvrees.
Toen de kinderen klein waren, ontdekte Erna het maken van brooddeegfiguren. Een stevige laag blanke lak zorgde voor preservering. Dit kransje (foto 6) stamt uit die tijd. Ja, dat was de tijd van de creatieve middagen met de buurtkinderen en een speelgoedkast in de huiskamer.
De rood-witte bol is een ander creatief project: Een kraaltjes-weefsel dat rond een piepschuimen bal is gespannen. Zeer bewerkelijk, maar een originele kerstversiering (foto 6).
Er passen zelfs twee popjes in een plastic kerstster, eveneens met een gehaakt kraagje (foto 7). Daarachter hangt een kraaltjesbolletje met een ander thema.
Een engel in de bol (foto 8) completeert de versiering van de kerstboom zelf. Dit zijn van die versieringen die je onverwacht tegenkomt en dan onweerstaanbaar blijken. Ze kan mooi de kerststal onder de boom in de gaten houden.
Zo, de boom is versierd (foto 9). Een vrolijk samenstel waarbij groen en lichtjes duidelijk zichtbaar blijven. Op de achtergrond zie je de bescheiden buitenversiering die we in de hibiscus hebben gehangen. In eerste instantie waren we tegen deze gewoonte die uit Amerika is overgewaaid, zeker gezien de overdreven lampjesparade die je bij sommige huizen aantreft. Tijdens de coronacrisis besloten we echter om toch een klein lichtpuntje in de boom te hangen.
De kerststal was voornamelijk bekend in de Katholieke traditie. Het beeld was daar toch al prominenter dat het woord in de Protestante denominatie. Ik herinner me nog de kerstgroep van mijn schoonmoeder die ieder jaar weer van zolder kwam, samen met de zelfbouw-grot die voor stal doorging. Het waren gipsen beelden, dus voorzichtigheid geboden, vooral met kleine kleinkinderen. We letten goed op, dus de kerstgroep overleefde mijn schoonmoeder zonder beschadigingen. We namen de kerststal-traditie over op onze eigen manier.
Na de geboorte van onze oudste in 1984 was Erna een tijd druk met zonnekindpoppen. Ze maakte ze in allerlei varianten. Vooral de knuffel-versie was populair en voldeed prima als cadeautje voor bijvoorbeeld een kraamvisite.
Een van de zonnekind projecten was de kerststal. Een eigen invulling van de traditionele kerstbeeldengroep: Kerstkindje (in een mini-dekenkistje van de inmiddels verdwenen meubelfabriek Oisterwijk), Maria en Jozef, de laatste nog met de wandelstaf in de hand. Heel minimalistisch met een vulling van schapenwol (foto 10). De kerstengel van iets latere datum ontbreekt niet. Er was toen nog wat schapenwol over, dus maakte Erna er ter vervanging van de ezel en de os nog wat schaapjes bij.
Onze kinderen groeiden op met Lego en Playmobil. Toen we zagen dat Playmobil een kerststal had, waren we verkocht (foto 11). De kartonnen stal is verloren gegaan, maar de poppetjes hebben we nog. Al vanaf het begin dat kleindochter Iris hielp met kerstboom versieren, waren deze poppetjes favoriet.
Kerststallen bestaan er in allerlei vormen en formaten. Het zakformaat kerststalletje komt van Malta (foto 12). We kochten het destijds in de zomer in een museum aldaar. Het gelakte houten kerststalletje uit Scandinavië is een cadeau van vrienden van ons.
Verspreid in de boom hangen verder nog kleine en grotere versieringen uit de kerstbomen van vroeger.
Ik kan de individuele versieringen nauwelijks gedetailleerd dateren. Toch komen er bij het bekijken van de boom allerlei herinneringen boven. Zo wordt onze kerstboom ook een herinneringsboom. Aan onze eigen levensgebeurtenissen en aan alle mensen die daarin een rol hebben gespeeld en nog steeds spelen, sommigen in leven, anderen niet meer.
Misschien zetten we juist daarvoor ieder jaar de kerstboom weer op…