Muziek: Safety in Numbers van Artie Traum
Laatst kwam ik een advertentie voor vrijwilligerswerk tegen in het wekelijkse lokale krantje. Gitaar kunnen spelen is een pré, stond er bij. Misschien een gelegenheid om iets nuttigs te doen met de gitaar, dacht ik. Uit de situatie rond mijn vader in het verzorgingshuis herinnerde ik me nog een tafereel dat aangaf welke rol muziek voor mensen in hun leven blijft spelen ondanks hun aandoening.
Na enige moeite vond ik op Internet een omschrijving van het vrijwilligerswerk met de daaraan verbonden eisen. Eisen? Jawel, ook vrijwilligerswerk is tegenwoordig blijkbaar onderwerp van Human Resources protocollen.
Een van de voorwaarden was dat je een VOG moest kunnen overleggen. Ai, dat was een begrip dat ik niet kende. De term Bewijs van Goed Gedrag kwam me wel voor de geest. Ik zat er niet ver naast, een VOG is een Verklaring Omtrent Gedrag. De Justitie-organisatie Justis is wettelijk gesproken acht weken bezig om te onderzoeken of jij wel brandschoon bent, zodat je bij de desbetreffende functie geen veiligheidsrisico vormt. Door grote drukte is blijkbaar die periode van acht weken wat opgerekt.
In feite voert het Ministerie van Justitie een antecedenten-onderzoek uit, zelfs voor vrijwilligerswerk.
Eerlijk is eerlijk, ik voelde me terstond gedemotiveerd. Ik heb goede intenties en een schoon geweten, anders kom ik daar niet. Ik voelde het als een a priori motie van wantrouwen.
Een scene uit mijn jonge jaren kwam terug. Ik deed vrijwilligerswerk in de kerk. Klusjes doen bij mensen die hulp konden gebruiken, een boodschapje halen, een praatje maken. We hadden daar een speciaal clubje jongeren voor dat gelieerd was aan de diaconie. Mooi toch, dat ze zich inzetten? Desondanks rommelde het. Sommige gemeenteleden maakten bezwaar dat mensen zonder geloofsbelijdenis onder de paraplu van de diaconie zich met dit soort werk bezighielden. Alsof het niet telde als je geen belijdend lid was. Alsof de Heilige Geest alleen bij leden werkt.
Die geloofsbelijdenis zag men blijkbaar als een VOG. Zonder dat teken was je niet te vertrouwen, zo kwam het op me over. Het bezwaar werd gehonoreerd, we stonden als jonge vrijwilligers dus op straat. Opgeofferd aan een vals gevoel van veiligheid. Ik was woedend, maar had toen niet het hart om dat duidelijk hoorbaar te uiten. Voor mij werd dat zodoende het definitieve einde van iedere binding met een kerk. In mijn jeugdige verontwaardiging verloor ik door het gedrag van de organisatie het doel uit het oog: Een kleine persoonlijk bijdrage die de wereld beter maakt.
In mijn professionele loopbaan kreeg ik eens per vijf jaar te maken met een integriteitsonderzoek door de Militaire Inlichtingendienst, een VOG-deluxe. Als je bij een defensiebedrijf werkt, zijn ze heel bang voor de Verleidingen van het Kwaad. Ofwel het al dan niet betaald overbrieven van geheimen aan de vijand of een concurrent. Het hoorde erbij, maar gaf geen comfortabel gevoel. 😉 Alsof Agent 327 continu meekijkt of je de ware identiteit van Victor Baarn niet bekend maakt…
Goed, nu eist men zelfs voor vrijwilligerswerk een VOG. Het maakt me sterk bewust in wat voor een maatschappij we zijn beland. Een sfeer van geïnstutionaliseerd wantrouwen en een overdreven drang naar (valse) veiligheid. Ooit was de slagzin je bent onschuldig tot het tegendeel is aangetoond. Nu lijkt dat te zijn omgekeerd: Je bent schuldig tot het tegendeel is bewezen. Daarmee wordt de Rechtsstaat feitelijk de Kromstaat, een perfecte voedingsbodem voor een tirannieke dystopie.
De Coronacrisis en alle politieke verwikkelingen daarna hebben heel duidelijk gemaakt dat je een overheid niet op de blauwe ogen kunt vertrouwen. En dan moeten zij het alleenrecht hebben om te verklaren dat jij wel te vertrouwen bent?
Mensen zullen misschien zeggen, waar maak je jezelf druk over? Je hebt toch niks te verbergen? Dan heb je toch niks te vrezen?
Dat is een drogreden. Hetzelfde argument wordt gebruikt om de Sleepwet (de afluisterbevoegdheid op jouw digitale verkeer) de Digital Services Act (het EU initiatief om jouw uitingen op Internet te controleren en indien noodzakelijk geacht te verijdelen) en Chat Control (de controle op al jouw fotomateriaal dat je op social media wil zetten) te rechtvaardigen. Een argument dat ook een rol speelt in het digitaal maken van je complete doopceel met een exclusief inkijkrecht voor overheden.
“Goede mensen hebben hier geen last van, we pakken alleen de slechterikken,” roept men overtuigd.
Wat ze er niet bij vertellen is het credo dat ik op de basisschool regelmatig hoorde als de hele klas straf kreeg: De Goeden moeten nu eenmaal onder de Kwaden lijden. Een zeer destructieve houding, want waarom zou je dan nog goed zijn als je toch wordt gestraft?
Ik kom het dilemma van toen nu opnieuw tegen. Wat gaat het winnen? Woede om wantrouwen of toch een kleine bijdrage aan een betere wereld? Ligt het gekwetste ego boven?
Het hielp in ieder geval om mijn kritiek op de VOG-eis bij een oriënterend gesprek te uiten, iets dat ik in mijn jonge jaren niet durfde. Ik vroeg waarom men de eigen intuïtie en het eigen inschattingsvermogen in een gesprek van aangezicht tot aangezicht uitbesteedde aan een anonieme organisatie met niet nader aangeduide methoden.
Dat werd een duidelijke hapering in het gesprek. Er kwam begrip, maar argument bleef dat het bij de organisatie policy hoorde, governance kwestie. Dat is naar mijn idee een zwaktebod, het is nu eenmaal zo leidt tot fatalisme en niet tot vertrouwen.
Ik denk dat het belangrijk is dat men dat begrijpt, hoe zo’n procedure op potentiële vrijwilligers overkomt. En hoe demotiverend dat kan werken.
Wat ga ik ermee doen? Ik heb bedenktijd gevraagd om dat uit te plussen.