La Volta van Mediaeval Babes
2 September 2020
Orakels
Schermloze Avond nummer zeven inmiddels. Ditmaal ging deze in na het avondeten, omdat de laptop op deze locatie ook dient als muziekspeler. Verzachtende omstandigheid is dan dat het scherm op zwart staat.
Het was een prachtige zonnige dag vandaag, waarop we na het dagelijkse boodschappen doen nog een flinke wandeling hebben gemaakt. Dat voel je in je benen en in de activiteiten erna.
Dat werd dus een avondje lezen op de bank met een potje thee op tafel, want het gitaarspelen wilde niet zo lukken. In de vakantietijd gun ik me meer gelegenheid om te lezen. Ik had inmiddels drie delen Mythago Woud van Robert Holdstock uit gelezen, een interessante ervaring, ook al werd het verhaal op gegeven moment nogal chaotisch in Deel 2. Daarop pakte ik daarna een eenboeksverhaal van hem: Aardwind.
Het boek beschrijft een ontmoeting tussen twee beschavingen, een “moderne” en eentje die in de Steentijd kan hebben bestaan. De vertegenwoordigers van de modernen hebben de strikte opdracht de Steentijdbeschaving onderhorig te maken, op straffe van executie in hun thuiswereld. Net zoiets als de houding van de koloniale machten in het verleden en heden met hun neiging om die wilden hun geloof en beschaving bij te brengen omdat zij in barbaarse omstandigheden zouden leven. Iets wat de “wilden” meestal niet gelukkiger maakte en leidde tot uitbuiting, geweld en discriminatie, want: eens een barbaar, altijd een barbaar. Je moet je eigen superioriteitsgevoel toch een beetje stimuleren, nietwaar? Anders hou je de hegemonie niet.
Voorspelbaarheid is het leitmotiv van dit verhaal, want de beide beschavingen in deze vertelling baseren belangrijke beslissingen op uitspraken van een orakel, bij de geavanceerde heet het orakel Rationalist (deze gebruikt de Tao als basis), bij de Steentijdclan hebben ze een Ziener (die naar de Aardwind luistert). Opvallend is dat de Rationalist voorspelt in mogelijkheden met een (on)zekere waarschijnlijkheid en de Ziener dat doet in zekerheden met een zekere onwaarschijnlijkheid.
Een van de intrigerende vragen in het boek is, of je een eenmaal geuite voorspelling kunt verijdelen. Een interessante uitspraak in dit verhaal is daarnaast dat voorspellingen je als mens verslappen, omdat je je eigen acties blijkbaar niet meer vertrouwt. Degene die dat zegt baseert dat op de geschiedenis van een vorige beschaving die ten onderging omdat er voorspeld was dat dit zou gebeuren en daarom niemand zich daartegen verzette, terwijl ze een duidelijke kans op behoud hadden gehad als ze dat wel hadden gedaan. Dat maakt een nepnieuwsvoorspelling tot wapen.
De wens om te weten wat de toekomst brengt, is al zo oud als de mensheid, ooit deden sjamanen en orakels dat als stem van de goden, in de huidige tijd zijn de goden vervangen door computermodellen met extrapolaties en statistiek.
Voorspellen is ook een vloek van deze tijd. Werkelijk iedereen doet het.
De voorspelling heeft allerlei vormen en namen: Betrouwbaarheidsanalyse, Extrapolatie, Verwachting, Toekomstsimulatie, Business Case en nog vele anderen. Men hoopt met voorspellingen (en hun statistiek) de acties van het nu bij te sturen en/of te rechtvaardigen. Allerlei rekengereedschap voor modellering van de werkelijkheid levert voorspellingen, de statistiek geeft dan een waarschijnlijkheid aan dat die voorspelling eventueel uit zou kunnen komen. Zo krijgen we voorspellingen van economie, klimaat en levensverwachting, en lang niet altijd voorzien van de voorspelling ontkrachtende disclaimer resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst.
Een voorbeeld van een model als voorspellingsgereedschap is Buienradar. Op basis van het buienbeeld over een aantal uren maak je zelf een inschatting (of je laat Buienradar dat doen) of je binnen afzienbare tijd een bui op je kop krijgt. Buienradar beïnvloedt bijvoorbeeld de beslissing om al dan niet een fietstochtje te maken. Ik kijk er ook weleens naar, maar het blijft een gok. Een structurele gok, naar blijkt, want ik las dat door verplaatsing van de radar van De Bilt naar Herwijnen moet het radarbeeld voor 15 minuten worden gecorrigeerd, precies de tijd waarin een flinke bui tot ontwikkeling kan komen. Veel weersites hebben die correctie nog niet uitgevoerd. Dus loop je nog steeds kans tegen een onverwachte bui op te lopen!
Een ander voorbeeld van een voorspelling is de levensverwachting. Een typisch voorbeeld van voortborduren op resultaten uit het verleden. Een dreigende parameter in voorspellingen van zorgkosten en dekkingsgraden voor pensioenen, waardoor de pensioenleeftijd in mijn geval is gestegen van 60 naar bijna 67 jaar en voor jongeren wellicht nog verder stijgt. Inmiddels is de levensverwachting door de effecten van de coronapandemie gedaald. Dus zal, als dit structureel blijkt, de pensioenleeftijd bij de volgende peildatum weer omlaag moeten. Zou het? Ik denk niet dat ze dat doen, in sommige financiele kringen levert de daling van de levensverwachting namelijk geld op.
Zowel voorspellingen die wel uitkomen als die dat niet doen veroorzaken onrust. Dat zie je met de huidige Coronacrisis erg duidelijk. Er wordt voorspeld als een gek, zonder dat men het fijne ervan weet. Bijvoorbeeld de economische implicaties in percentages van krimp en groei. En dan krijg je paniekreacties zoals het hamsteren van levensmiddelen dat we dit voorjaar zagen. Of speculaties met partijen mondkapjes die al dan niet zouden werken.
Misschien voorspellen we wel veel te veel en worden we daardoor -zoals in Aardwind omschreven- gemakzuchtiger voor wat betreft ons eigen initiatief.
Mijn schoonmoeder placht altijd te zeggen: Als je alles in ‘t voren weet, kun je voor een dubbeltje de wereld rond. Dat klopt. Maar… er zijn nu eenmaal dingen, die ik nog voor geen goud van tevoren wil weten. Dat dubbeltje is dan een erg schrale troost voor een leven lang angst voor het einde of ander (on)geluk.
Misschien is het dan beter de goede raad van het Orakel van Delphi tot ons te nemen: Gnothi Seauton, het oud-Grieks voor Ken Uzelve. Daar kan geen toekomstvoorspelling tegenop.
Op gegeven moment werden de mijmeringen in het boek me toch te veel, Holdstock kan nog veel beter uitweiden dan ik. 😉 Daarom ging ik een keertje op tijd naar bed!