Ave Maria van Charles Gounod in een arrangement van Francisco Tarrega, gespeeld door Fernando Espi
Ave Maria
(2002)
De religie -het Rooms-Katholicisme- is diep ingeworteld in het dagelijks leven van Malta. Een belangrijke component van die worteling vormt de devotie. Dat wordt heel duidelijk als je de gevels van de Maltese huizen bekijkt. Regelmatig zie je daar afbeeldingen en zelfs beelden van heiligen in allerlei formaten. Ook hier kennen ze de traditie van de landkruizen en de kapelletjes, waar steeds kleine gebedslampjes brandende worden gehouden.
Tekenen van devotie tref je zelfs in de autobussen aan, waar crucifixen en heiligen-plaatjes een deel van de huiselijkheid vormen die de chauffeur op weg in zijn (eigen) bus met zich meebrengt.
Verreweg de populairste heilige op dit eiland is de maagd Maria. Zelfs de volwassen Jezus en God zelf moeten hiervoor een stapje terug doen. Je vindt Maria op gevels van huizen, in kapelletjes en op de zilveren ornamenten in de juwelierswinkels, steeds met het kleine kindje Jezus op de arm.
Weliswaar vervult St. Jozef hier en daar de rol van “Christoforos” (Christus-drager), maar Maria heeft over het algemeen de overhand wat betreft afbeeldingen en uitbeeldingen. Per slot van rekening is zij wat de Grieks-Orthodoxen Theotokos -Draagster Gods- noemen.
Toen ik jong was, wist ik niets van deze devotie.
Ik ben opgegroeid in de protestantse traditie, om precies te zijn de gereformeerde. Ik geef eerlijk toe dat deze karakterisering op zijn zachtst gezegd onnauwkeurig is, omdat we in Nederland tientallen gereformeerde denominaties hebben die allemaal hun (kleine) verschillen koesteren die soms veel belangrijker lijken te zijn dan de gemeenschappelijke achtergrond.
In mijn lagereschooltijd bracht deze gereformeerde traditie me een duidelijk gevoel van angst voor het Alziende Oog dat alwetend je gedachten en daden beoordeelde en strafte nog voordat je ze beging, en dat alles in het licht van het (on)populaire dogma van de predestinatie. Ik voelde me soms gevangen tussen de duivel en de engel die elke dag oorlog voerde op het slagveld van mijn ziel.
Dat is niet verwonderlijk: bij veel streng-Gereformeerde denominaties lijkt Zonde veel meer aandacht te krijgen dan Verzoening, in een mate die dicht bij melancholie en diep pessimisme ligt.
Het godsdienstonderwijs op mijn lagere school beperkte zich tot exegese in de strikte lijnen van het kerkgenootschap, over andere kerkgenootschappen en wereldreligies buiten het protestantisme werd niets gezegd, ze werden gewoon in de doofpot gestopt.
De eerste keer dat ik iets van het Katholicisme leerde kennen was toen ik door de afbeeldingen bladerde in een catalogus van educatieve schoolstempels die mijn vader mee naar huis nam (hij was zelf leraar op school).
Stempels werden vaak gebruikt voor illustraties in je schoolschriften en een leraar gebruikte ze bijvoorbeeld om je cijferwerk met een waardering af te stempelen. Ik herinner me nog de plaatjes met teksten als ‘Goed Gedaan!’ of ‘Doe volgende keer Nog Beter je Best!’ Om ze te benadrukken, mocht ik ze kleuren.
In deze catalogus vond ik afbeeldingen van de habijten en gewaden van priesters, de attributen van de Eucharistie, de verschillende heiligen en natuurlijk de Maagd Maria. Ik was verrast, ik wist gewoon niet wat die plaatjes allemaal betekenden, het leek alsof ze uit een andere wereld kwamen. Het is illustratief voor de beperkte religieuze kijk van die tijd (we woonden in een zeer orthodox-protestantse streek van Holland). Toch werd ik ook een beetje nieuwsgierig naar het geloof van anderen.
Protestanten zijn over het algemeen tegen de verering van bijvoorbeeld de Maagd Maria, omdat ze het als een soort afgoderij zien. Ik vermoed dat dit in eerste instantie uit politieke overwegingen was, omdat het protestantisme vroeger een opstand was tegen het gezag van de rooms-katholieke kerk, waarin verering van de heiligen gebruikelijk was en is.
In de dagen vóór de stichting van de Nederlandse staat in de zestiende eeuw werd deze oppositie behoorlijk gewelddadig, wat leidde tot de beruchte beeldenstorm van 1566 waarbij de menigte veel katholieke kerken in Vlaanderen (België) en Nederland doorzocht, standbeelden en altaren vernietigde en vele waardevolle fresco’s ‘wit wasten’. De toenmalige koning van Spanje was hier erg ontstemd over, dus stuurde hij een hertog met een leger om die Nederlanders een lesje te leren en daar begon het, onze onafhankelijkheidsoorlog die uiteindelijk tachtig jaar zou duren.
Bij Protestantse verering gaat het om een abstracte, conceptuele en toch persoonlijke God die gebaseerd is op de Paulinische traditie. Specifiek in strikte denominaties is dit een zaak van alleen mannen: hun “Broeders” staan in contact met de mannelijke God, en hun “Zusters”, de vrouwen – inclusief de Maagd Maria – moeten hun ondergeschikte rol in dit systeem accepteren volgens hun interpretatie van de Schrift.
Praktisch betekent dit dat in sommige gemeenten de mannen vooraan staan en de vrouwen achterin de kerk zitten. Veel protestanten denken dat verering van een vrouwelijke heilige uitgesloten is, ook al is het een uiting van christelijke religiositeit.
Uiteindelijk ontdekte ik voor mezelf dat de interpretatie van mijn thuisdenominatie wat betreft religiositeit en spiritualiteit niet overeenkwam met de mijne. Voor mij leek het te beperkt, te egocentrisch, te conceptueel en vooral te deprimerend. Als jongere verloor ik eigenlijk mijn religie, net als in het beroemde nummer van de popgroep REM.
Ik kon niet geloven in een van de populaire uitspraken (die helaas ook door leden van andere religies wordt gebruikt) dat alleen echte gelovigen goede mensen zijn die uiteindelijk gered zullen worden. Goede en rechtvaardige mensen leven overal ter wereld, welke religie ze ook aanhangen. Ze belijden daadwerkelijk iets wat eigenlijk alle religies in de wereld proberen uit te dragen: liefde en mededogen. Dus waarom zo een rigide verklaring van scheiding afleggen?
Buiten dat heb ik me altijd aangetrokken gevoeld tot het ritueel, tot de beelden, tot de sfeer. Het prachtige gebaar van een kaarsje branden bijvoorbeeld, als je gedachten aan of over iemand tot een lichtje wordt. Het Protestantisme is de godsdienst van de ratio: Logos staat ver boven Mythos. Dat vind ik jammer, want soms wordt het Woord daardoor onbegrijpelijk.
Maria op Malta
Ik begrijp de drang tot devotie, specifiek die van Maria, heel goed. God is iets onbenoembaars, Jezus is een moeilijk concept waarbij theologen heel lang hebben getwist over diens menselijkheid dan wel Goddelijkheid. Maria staat dichtbij de mensen, net zoals de idealen die zij belichaamt en de voorspraak-functie die zij heeft. Identificeren doe je gemakkelijker met iets of iemand dat en/of die je eigen is. Devotie geeft je een uitlaatklep, een luisterend oor en contact met spiritualiteit.
Zij vertegenwoordigt iets dat iedereen kent, (moeder)liefde en veiligheid. Plus een goed woordje bij de Grote Strenge Vader als je iets hebt uitgehaald, iets wat zij graag doet omdat ze begrijpt dat je als mens ook je goede kanten hebt.
Sommigen zullen betogen dat de Maria-devotie een stukje kitscherige en protserige spiritualiteit is, slechts bedoeld tot uiterlijk vertoon en oppervlakkigheid. Ik ben het daar niet mee eens.
Maria is de oeroude mythe van de vrouw: maagd, moeder en priesteres, het geheim van het leven. Een archetype dat sinds mensenheugenis wordt herkend en ook vereerd. Een voorbeeld van een mens die tot Goddelijke staat is gekomen door gewoon te zijn die zij is, door de functie die zij heeft, die van moeder Gods. Andere heiligen hebben heel wat meer moeite moeten doen om die status te bereiken, niet zelden met de vreselijkste martelpraktijken rond hun dood. Maria is het zo gelukt: Zonder moeilijke formules en dogma’s. Ook zonder de veronderstelling dat de mens slechts geneigd is tot alle kwaad.
Heel mooi verwoord
😉 Dank je. Het was een inspirerende vakantie