Muziek: Shoplifter van Green Day
De supermarktketen Albert Heijn presenteert zich als een moderne maatschappijbewuste onderneming. Hun website propageert de missie Samen beter eten bereikbaar maken. Voor iedereen. Een loffelijk streven in een tijd dat blijkt dat goed voedsel een belangrijke randvoorwaarde is voor een goede gezondheid. Oké, dat samen-narratief maakt niet zoveel indruk op me, twee jaar coronacrisis heeft me enigszins allergisch gemaakt voor deze term.
In dat streven noemen ze zich een vertrouwde inspirerende partner met initiatieven voor onszelf, voor elkaar en voor de aarde.
Vertrouwd, dat wel, maar vertrouwen ze ons ook? Ik beweer uit eigen ervaring van niet.
Iedere vestiging van Albert Heijn heeft een aantal zelfscankassa’s. Een efficiënt stukje IT dat bespaart op arbeidskosten, lees kassières, en een deel van het werk op de klant afwentelt.
Iedereen die een streepjescode op de artikelen kan vinden, kan deze kassa gebruiken. Daarbij help je als klant de grootste kruidenier van Nederland op de kleintjes te letten. Geweldig toch, die zelfredzaamheid van klanten.
Dit systeem is gebaseerd op vertrouwen op een klant. Dat hij of zij netjes alle artikelen scant en betaalt. Echter, de hoofdkruidenier in Zaandam is daar niet geheel van overtuigd. De mens is geneigd tot alle kwaad en niet bekwaam tot enig goed, nietwaar?
Daarom beschouwt men de klant die een zelfscankassa gebruikt op voorhand als potentiële winkeldief.
Het begint met een Sperrgebiet met uitgangspoortje. Alleen het prikkeldraad en de tekst Betalen maakt Vrij ontbreken nog. Jawel, dat poortje gaat pas open als je een geverifieerde bon van je aanschaf aan het oog van de machine kunt tonen.
Een vriendelijke doch oplettende winkelbediende, vaak een jonge oproepkracht, bewaakt de restricted area. Hij of zij signaleert eventueel afwijkend gedrag, zodat de security terstond kan ingrijpen.
Daarnaast kent Albert Heijn de handeling die dit jaar kandidaat staat voor de meest impopulaire verrichting. De Volkskrant kopte die op 12 Mei in: De zelfscancontrole.
Op basis van een zeer onduidelijk algoritme blokkeert de Albert Heijn computer de mogelijkheid tot betalen. Je krijgt dan geen bonnetje om de restricted area te verlaten. Vervolgens krijg je en plein public een controle of je wel alles netjes hebt gescand. Regelmatig is dit een activiteit waarvoor je vaak een tijd moet wachten voor er iemand opduikt. O wee als je de fout hebt gemaakt om alles al in je boodschappentas te laden.
De winkelbediende scant alsnog een aardig aantal artikelen. Komt dit overeen met wat de Albert Heijn computer reeds heeft gezien, dan mag je betalen en ongeschonden het pand verlaten. Anders volgen er reglementaire sancties van het bedrijf, waarbij er volgens de regels een aangifte tegen jou volgt wegens winkeldiefstal.
Ongeschonden? Hoezo? Terwijl alle mensen zitten toe te kijken dat men jou controleert en daardoor zo hun gedachten krijgen over jouw eerlijkheid? Ik krijg er net zo’n gevoel bij als ik op volledig onverklaarbare wijze de sirene van een uitgangspoortje van een kledingwinkel laat loeien. Ik ben verdacht, terwijl ik te goeder trouw ben.
Deze gang van zaken herinnert me aan de lagere klassen van de Gereformeerde School. Men strafte daar hele klassen voor de “misdaden” van enkelen onder het credo: De goeden moeten nu eenmaal onder de kwaden lijden. Ik weet nog dat ik steeds heel kwaad om die oneerlijkheid was.
Mijn grote vraag is hoe dat algoritme berekent dat jij een mogelijke winkeldief bent. Of is het personeel wellicht in staat om een knopje in te drukken als ze je zien en hun conclusies trekken rond jouw uiterlijk en gedrag?
En daarna: Wordt een controle bijvoorbeeld aan de betaling die jij daarop uitvoert gekoppeld? Via je bankgegevens zijn naam, adres, postcode en daaraan verbonden sociale en etnische conclusies bekend. Stel dat je op een zwarte lijst terechtkomt?
Zien we hier de contouren van een Zelfscan-affaire a la Toeslagenaffaire?
Ik kreeg vandaag voor de zoveelste keer een zelfscan controle. Ik had slechts twee flessen wasmiddel in het winkelmandje. Is dat soms te weinig voor een eerlijke transactie?
Ik merkte tegen de jongedame die de her-scan kwam uitvoeren op dat ze volgens De Volkskrant bezig was met de kandidaat-irritantste handeling van het jaar.
Risico van het vak, merkte ze met en zuur gezicht op.
Inderdaad, risico. Risico dat ik de volgende keer gewoon alle boodschappen laat liggen en over het poortje heen spring in een woedende hordenloop. Het risico dat ik nooit meer in deze zaak kom en nog liever een kilometer extra fiets om bij de concurrent te kopen.
Het zou de Appie sieren als ze de controle op een correct scanresultaat beloonden. De eerste drie items op het lijstje gratis, bijvoorbeeld. Maar helaas, in de huidige opzet zit je als klant met een zure nasmaak.
Daarom schrijf ik dit stukje. Grootgrutters imiteren onze regering met a priori verdachtmaking van klanten. Aangezien de klant koning is, zou hier toch iets tegen te doen moeten zijn. Leg de verantwoordelijkheid weer terug waar ze hoort, reken af bij de kassière.
Weg met de scankassa! We willen geen zelfscan-affaire waarbij de directeur van de instelling zich net zoals onze premier Rutte achter “zorgvuldigheid” en zijn eigen gelijk verschuilt. Met als gevolg dat het nog jaren door kan etteren.