Muziek: Maria uit de Westside Story van Bernstein en Sondheim, gespeeld door mijzelf voor de uitvaart van mijn moeder
Verbazingwekkend hoe een stamboom uit kan dijen…
Patrick laat zijn oog langs de voorste rijen gaan. Hoe lang had hij zijn familie al niet meer gezien na alle verwikkelingen van de laatste jaren?
Julie had na haar ongelukkige relatie met Dick de bakens verzet. Ze was uit huis gegaan, had een tijdje gewerkt en was daarna een opleiding begonnen. Op haar werk had ze haar partner ontmoet. Een sympathieke en gevoelige man. Twee kinderen, allebei een partner. Acht kleinkinderen.
Julie is een geweldige Oma, had hij gezien toen ze hier binnen kwamen, ze is er maar druk mee.
Peter was onrustig gebleven. Hij had jaren gezworven voordat hij een partner vond. Twee kinderen. Allebei hadden ze hun maatje bij zich, maar Opa was Peter nog niet geworden. Zijn eerste vrouw was er niet bij. Patrick had zijn huidige vriendin de hand geschud in de aula.
Mooi dat hij in ieder geval niet meer alleen is…
Chantal had een heel eigen koers gevaren en was al heel vroeg uit huis vertrokken. Twee kinderen, drie kleinkinderen. Er zit een man naast haar. Patrick kent hem al van een foto van Facebook, jaren geleden. Via-via connecties tonen soms iets van een leefwereld waar je zelf geen toegang tot krijgt.
Ze is hertrouwd. Ik hoop dat ze bij hem haar rust heeft teruggevonden… Ik heb haar nooit het geluk misgund, ook al dacht ze dat wel van mij.
Zijn blik glijdt naar de rijen erachter. Naaste familie. Allemaal onderdeel van haar geschiedenis. De meesten op leeftijd. Zij kunnen nog komen, hij vraagt zich af of ook de overledenen nu afscheid komen nemen.
Of zou het meer verwelkomen zijn?
Zijn Lief op de voorste rij werpt hem een bemoedigende blik toe. Hun drie dochters kijken naar de bloemen op de kist. Zijn schoonzoon fluistert zijn dochter iets in het oor. Het meisje glimlacht.
Opa zijn, dat is tweede-kans ouderschap, denkt Patrick, ik ben dol op mijn kleindochter.
Patrick verbaast zich nog steeds dat hij hier staat. De aanmoediging van Mooie Schrijfster na zijn hypnose sessie was effectief. “Het is belangrijk voor je dat je dit zo goed mogelijk afsluit,” had ze gezegd, “je zult niet alle pijn kwijtraken, maar je kunt met een woordje wel beginnen met er afscheid van te nemen.”
Hij had Julie opgebeld. Ze vond het fijn dat hij ook wilde spreken.
Patrick leest nog snel even door wat hij wil zeggen. De geluidsinstallatie van de aula versterkt het knisperen van het papier. De stilte valt, gereed om zijn woorden kracht bij te zetten. Hij haalt diep adem:
“Beste aanwezigen,
Als iemand in je kring overlijdt, ga je in je gedachten plaatjes kijken. Foto’s in zwart-wit, sommigen vergeeld, foto’s in kleur, hier en daar bewogen, sommigen met een stuk eraf of een scheurtje erin. Soms zie je zelfs filmfragmenten. Zo kom je tot een beeld van Ma. Niet alleen van haar rol als echtgenote en moeder, maar ook van een vrouw met eigen wensen, ambities en dromen.
Over dat laatste vertelde ze niet veel. Een paar fragmenten, geen uitgebreid verhaal.
Ze groeide op in een tijd dat veel van de levensloop in strakke conventies gevangen zat. In die tijd was het vaak: Vrouwen gaan trouwen, krijgen kinderen, voeden die op en doen het huishouden. Aan andere ambities werd niet gedacht. Dat was ook de teneur in het gezin waarin Ma opgroeide, zij diende het huishouden draaiende te houden als moeder dat niet kon. Dat kwam door ziekte van Oma nog weleens voor.
Het kostte haar in haar jonge jaren veel strijd om een vak te kunnen leren dat haar aansprak. Ze nam geen genoegen met de Huishoudschool. Ze begon de opleiding in de verpleging op voorspraak van een chirurg die haar ouders wist te overtuigen. Een verpleegstersopleiding deed je destijds intern in het ziekenhuis. Dat was een totaal ander leven dan in het ouderlijk huis, ook al golden ook daar strakke regels.
In die tijd kreeg ze na een frustrerende ervaring met een verloving door de conflicten thuis verkering met Pa, de buurjongen. Door een snelle onverwachte zwangerschap nam haar leven een loop die ze niet voorzien had. De vijftiger jaren waren daar pijnlijk strak in: Ongehuwde moeders werden gezien als een schande. Een werkende vrouw die ging trouwen, werd vaak ontslagen. Faciliteiten voor werkende moeders waren er niet of nauwelijks. Huizen waren er nog minder, dus ze kwam met Pa en mij weer een tijd in het ouderlijk huis terecht.
Ze zette zich in voor haar rol als echtgenote en moeder. Maar ik vermoed dat het toch een domper was. Dat ze niet in de verpleging kon en mocht blijven. Ze bleef echter haar ambities houden om iets te leren en zich als vrouw en zelfstandig persoon te manifesteren zodra ze mogelijkheden zag. Zo liep ze cursussen in de zeventiger jaren, raakte betrokken bij het feminisme en werkte later toen de kinderen lang uit huis waren een tijd buitenshuis tot dit door de ziekte van Pa onmogelijk werd.
Bij die beelden zit geluid. Haar stemgeluid, soms warm en troostend, soms fel en veroordelend. Er klinkt ook muziek.
Muziek was een van de dingen die in het leven van Ma al vroeg een duidelijke plaats had. Ze speelde zelf geen instrument, maar vond het heerlijk om naar muziek van haar eigen keuze te luisteren.
Mijn eerste herinnering daaraan stamt uit halverwege de vijftiger jaren. Zij had een eigen koffergrammofoon.
In de ogen van kinderen was dat een magisch apparaat. Zij klapte het uit en zette het luidspreker deksel een eindje weg, zodat ze een plaat op de draaitafel kon leggen. De platenspeler werd aardig heet onder het spelen. In het binnenste zag je door het ventilatieroostertje de warme oranje gloed van de gloeidraden van de “lampen”, de elektronenbuizen.
Een plaat opzetten was een ritueel: Met een grote behoedzaamheid liet zij het element boven de uiterste groeven zakken. De platenspeler bezat geen arm-lift, dus de muziek begon met een duidelijke “plok!” Geen activiteit voor kinderen, want je kreeg maar zo krassen op de plaat.
Bij die koffergrammofoon stonden twee platenkoffers. Die vouwden open als een soort harmonica, zodat je de platen eruit kon pakken en stuk voor stuk bekijken.
De ene koffer was voor de singeltjes. Ma had muziek van allerlei artiesten. We mochten ze weleens bekijken en bestudeerden dan de portretten van de artiesten en de reclame op de achterkant onder de kop “ook verkrijgbaar onder dit label”.
Heel soms draaide Ma er eentje voor ons.
Later kwamen daar ook een paar singeltjes voor ons kinderen bij. Ik herinner me nog diverse liedjes. Het was feest als ze die voor ons draaide.
De andere koffer bevatte “moeilijke” muziek, zoals Ma dat noemde. Dat was klassieke muziek met als bekendste voorbeeld in mijn herinnering een van de vioolconcerten van Paganini. Maar die draaide ze nooit als wij erbij waren.
Veel later kreeg ik mee, dat ze die koffergrammofoon met een aantal platen al bezat toen ze nog thuis woonde. Daarop draaide ze in die tijd al haar eigen smaak, wat bepaald niet naar de zin was van haar ouders. Wel, iedere generatie maakt dat opnieuw weer mee met de kreet kan dat rotding niet wat zachter. Dat heb ik zelf als tiener net zo goed ondervonden.
Hoe dan ook, haar muziek was onderdeel van haar eigen wereld, een stukje van haar identiteit.
Met het groeien van de welvaart, werd ook haar platencollectie groter. Later kwam ook de ceedee in beeld. Er draaide altijd wel wat als we op bezoek kwamen.
Haar liefde voor musicals uit de tijd van de koffergrammofoon was duidelijk uit de singeltjes in de platenkoffer. Een van die singeltjes was een liedje uit 1952, toen Ma denk ik net het huis uit was op weg naar een eigen leven. Een romantische tekst vol verlangen om de eigen vleugels uit te slaan en de ideale liefde te vinden. Een Rad van Fortuin dat alle kanten op kan draaien en wordt aangejaagd door hoop.
Ik weet niet of Ma dit liedje vaak draaide, of ze erbij wegdroomde, bij deze uiting van verliefdheid. Misschien dacht ze later aan haar eigen ervaringen daarmee en hoe dit tot moederschap en huwelijk had geleid.
Ik heb het liedje teruggevonden, een hommage en herinnering aan Ma en haar muziek en haar eigen ambities die onverwacht een andere richting kregen. Een muzieksmaak die ook op mij zijn invloed heeft gehad. Niet direct, in mijn tienerjaren waren we het lang niet altijd eens met elkaar, maar bij later beter luisteren merkte ik hoe rijk haar muzikale belangstelling is geweest.
Een stukje daarvan speelt er nu. Vaarwel, Ma.”