Riders on the Storm van The Doors
Flashback: Campus 1976
Ik heb weinig persoonlijk fotomateriaal uit mijn tijd op de campus van de Technische Hogeschool Twente. Een fototoestel was al iets bijzonders, ik had er zelf geen, en filmpjes moest je laten ontwikkelen en afdrukken om de impressies op mat, half-mat of glanzend fotopapier te krijgen. Je wist nooit precies hoe je afdrukte, dus er viel het een en ander af.
Gelukkig heeft de Universiteit Twente een beeldbank waarin ik heel wat stemmige impressies uit mijn THT tijd en daarvoor kon overnemen. Screendumpen en een beetje bewerken leveren aardige plaatjes op van alle plekken waar ik tijdens mijn verblijf ben geweest. De foto’s zijn zwart-wit, of eigenlijk tig tinten grijs. Toen waren de gebouwen ook nog behoorlijk grijs, al die verfjes zaten er nog niet op. Daarmee gaan we terug naar zeg 1976 met wat historie daarvoor.
Ik noem de architecten van de diverse plaatsen en toon ook een foto van de bouwplaatsen als hommage aan alle bouwvakkers en technici die hier hebben gewerkt. De architect maakt weliswaar het ontwerp en krijgt de eer van het werk, maar de noeste ijver van de uitvoerders zorgt er uiteindelijk voor dat het gebouw er komt en als het goed is de tand des tijds doorstaat. Tot de volgende verbouwing.
Verder details over de gebouwen vind je verderop bij de onderwerpen rond de foto’s van nu.
Onderwijsgebouwen
De Technische Hogeschool Twente van vroeger: Onderwijsgebouwen
Overzicht
Foto 1a en 1b.
De overzichtsfoto toont een groot deel van de TH Twente uit 1975, het jaar voordat ik vol dromen en goede moed voor het eerst de afslag naar Drienerlo nam. Opvallend vind ik hoe kaal alles lijkt ten opzichte van wat ik met mijn huidige fietstochtje aan groen tegenkom. Bij mijn komst bestond de THT 12 jaar, en dat is niet heel lang om van de diverse bouwputten in een bloeiende groene jungle te veranderen.
Linksonder mijn entree, het Bestuur en Beheer (B&B) gebouw. Net niet zichtbaar is de portiersloge met slagbomen aan de Hengelosestraat, die studenten later Checkpoint Charlie zijn gaan noemen. Ja, dat deden ze pas na de val van de Berlijnse Muur. De bewakingsdienst had mandaat om op te treden bij onlusten en verkeersovertredingen. Aan de linkerkant zie je nog net een paar collegezalen.
De Drienerlolaan loopt imposant twee banen breed richting het culturele centrum van de THT om dood te lopen op een T-splitsing bij een waterpartij (de plannen waren iets veranderd). De weg was een belangrijke scheidslijn in het oorspronkelijke concept van de THT. Links daarvan was de plaats voor sport, cultuur en huisvesting, rechts daarvan werd het terrein van wetenschap en onderwijs. Bijna ongemerkt werd dit ook de scheidslijn tussen twee architectonische stromingen uit de vorige eeuw, de functionalisten en de structuralisten.
De weidse ruimte rond de laan moet indruk maken. Net zoals de brug van de Hengelosestraat net buiten beeld een stukje snelweg moest verbeelden tussen Hengelo en Enschede. Twee kilometer vooruitgang die aan de ene kant stuit op een tachtig kilometer weg richting Hengelo en aan de andere kant op de genadeloze 50 km van de Enschedese bebouwde kom. Een universiteit moet immers een stijlvolle afslag krijgen in een snelle wereld, nietwaar? Het kwam Enschede goed uit, menigeen liep tegen de flitspaal aan die de verleiding om het gaspedaal in te trappen bestrafte. Zo word je slapend rijk, wat een gemeente met een verleden van Artikel 12 status goed uitkomt.
Tweebaans is het gebleven, maar het ietwat protserige viaduct is reeds lang geëgaliseerd. Tijden veranderen!
Aan de linkerkant zie je een mooi stukje van het oude landgoed Drienerlo met de Carilliontoren (ontworpen door Gerrit Rietveld (1888 – 1964)) en een vijver met bos er omheen. Aan de geparkeerde auto’s en de meute bij de vijver is te zien dat er flink wordt gerecreëerd. Of zou dit een open dag zijn? Misschien wel een concert van de beierende klokken! Al die auto’s, die komen ongetwijfeld van buiten. In mijn tijd was een auto voor een student immers een luxe.
Aan de rechterkant zie je De Boerderij, ooit de mensa van de THT. Niet eens zo lang geleden stond op deze plek een klassiek Twents boerenbedrijf met Deel en schuren en al. Een opstandige architect heeft de zaak toch enigszins stijlgetrouw verbouwd.
Midden in beeld zie je het culturele hart van de THT, van links naar rechts het Sportcentrum, De Bastille en De Vrijhof met de sportvelden er omheen. Daarachter de sintelbaan en een glimp van het buitenzwembad.
Helemaal rechts zie je het faculteitsgebouw van Elektrotechniek en Technische Natuurkunde, een plek waar ik als student regelmatig kwam.
Aan de linkerkant hebben we zicht op twee stukjes studentenhuisvesting: De Patio’s van de Matenweg en verstopt tussen de bomen verderop de piramides van de Witbreuksweg.
B&B Gebouw
Foto 2 en 3.
Je kunt niet om het Bestuur en Beheer (B&B) gebouw heen, het staat als een poortwachter bij de ingang van de THT. De architect van dit gebouw was Willem van Tijen (1874 – 1974), een van de twee leidende architecten van de THT, met medewerking van een aantal architecten van zijn bureau. Het is een duidelijk voorbeeld van Het Nieuwe Bouwen uit de zestiger jaren: Strak, functioneel, hoekig, een beetje nors en zakelijk. Toch zitten er grappige aspecten aan de raampartijen. De “in-aanbouw”-foto toont een dragline, een apparaat waar ik bij de bouw van nieuwe wijken als kind uren naar kon kijken. In 1964 was het klaar, (uiteraard) precies op tijd voor de opening van de THT.
B&B is het eerste voorbeeld van de betongrijzigheid die je toen veel op de THT zag. Ach, ik was er wel aan gewend, ik kwam zelf uit de Molenwijk in Amsterdam Noord, een stedenbouwkundig “beton in het groen” experiment uit 1968 om ervaring op te doen voor de Bijlmermeer.
Ik kwam niet heel veel in B&B, ik herinner me wel de (onbegrijpelijke) colleges in de programmeertaal Algol-60 en de uiterst goed bezochte werkcolleges voor de wiskundige vakken.
EL-TN Gebouw
Foto 4 en 5.
Het faculteitsgebouw voor Electrotechniek en Technische Natuurkunde speelde een belangrijke rol in mijn korte THT carrière. Hier volgde ik specifieke colleges en deed ik mijn practica. Later kwam ik er voor mijn eindopdracht HTS weer terug bij de net nieuwe vakgroep Biomedische Techniek. In dit gebouw probeerde ik Thermodynamica, Elektriciteit en Magnetisme te snappen en leerde ik practicumverslagen schrijven. De architect van deze hoogbouw was Samuel van Embden (1904 – 2000), de andere leidende architect van het THT project.
Een kolos van een gebouw, waar je behoorlijk conditie op kon doen met trappen lopen. Ook hier de rechthoekige en zakelijke stijl van Het Nieuwe Bouwen. Opvallend is de toren aan de linkerkant. Hier bevonden zich collegezalen en als ik me goed herinner de broodnodige kantine. Bij vroege colleges had ik namelijk geen tijd voor ontbijten.
De Boerderij
Foto 6 – 9
Op het landgoed Drienerlo waren vroeger enige pachtboerderijen gevestigd. De nieuwe bestemming van het landgoed -de THT- had geen opleiding Technische Landbouwkunde, dus de boerderijen moesten verdwijnen. De architect Piet Blom (1934 – 1999) kreeg echter de opdracht om de bestaande boerderij te verbouwen tot mensa voor de studenten en medewerkers. Dat lukte prima. Het resultaat laat een aantal karakteristieke constructies van Blom zien, die later in andere bouwwerken terugkomen. In 1964 was de verbouwing klaar.
In 1976 was de mensa al naar de Bastille verhuisd. De Boerderij was toen in gebruik voor symposia van bijvoorbeeld de vereniging Studium Generale.
De Hallen
Foto 10 – 12
Het Hallencomplex was een van de eerste onderwijsgebouwen op de THT. De faculteiten Elektrotechniek, Werktuigbouw en Chemische Technologie deelden het gebouw. Architecten van het gebouw waren Samuel van Embden (1904 – 2000)) en Jacques Choisy (1928 – 2018). De beide heren ontwierpen een slim utilitaristisch gebouw dat mooi op tijd in 1964 klaar was.
Toen de diverse faculteiten hun eigen gebouw kregen, namen allerlei wisselende instanties hun intrek, waaronder onderwijsinstellingen in de buurt. HTS Enschede kreeg aan de Boulevard ruimtegebrek voor de tekenzalen en huurden een stuk van de Hallen voor dat doel af. Dat was ideaal voor mij als Campusbewoner, vijf minuten fietsen en ik kon tussen de middag thuis eten. Ik heb er mechanisch tekenen en installatietekenen geleerd.
In datzelfde complex, ooit het domein van Chemische Technologie, huurde de School voor Laboratoriumpersoneel ook wegens plaatsgebrek de practicumruimtes af. Zodoende konden wij als HTSers over de reling hangend de activiteiten van een aantal bevallige dames in de keuken der wetenschap observeren. Nee, chemie tussen elektroboeren en laborantes kwam er niet van voor zover ik weet.
Het complex is later gesloopt en “overbouwd” met nieuwe faculteitsgebouwen.
CT Gebouw
Foto 13 – 15
Het C(hemische) T(echnologie) gebouw is het meest langgerekte gebouw van de THT en een van de langste gebouwen in Nederland. Het heeft een speciale dakconstructie die bij een explosie in het interieur er voor zorgt dat slechts een deel van het gebouw de lucht in gaat. Dat is handig als het bij de scheikunde practica een keertje mis gaat.
Het gebouw is een creatie van Rob Ouëndag (1934 – 1982) en Tom van der Zanden (*1932) en kwam gereed in 1970. Onderdeel is een interessante ronde collegezaal die een beetje op een middeleeuwse toren lijkt. Tijdens mijn studie ben ik nooit in het gebouw geweest. In een van de laatste jaren dat het nog het CT gebouw was, ben ik er een keer te gast geweest voor een afstudeerpraatje van een neef.
Wtb Gebouw
Foto 16 – 17
Bij werktuigbouw denk je al snel aan grote machines en uitgebreide technische installaties. Daar heb je ruimte voor nodig en die kreeg de faculteit ook met het Horst complex. Een torenflat, De Horsttoren, en vier satellieten, origineel genaamd Noordhorst, Westhorst, Oosthorst en Zuidhorst, met wat verbindende bouwwerken.
Architecten waren de heren Dick van Mourik (1921 – 2018) en zijn collega Du Pon. De werktuigbouwers konden in 1968 hun gebouw betrekken. De gebouwen hebben door uitgekiende bekisting bij het beton gieten een interessant reliëf. De constructie van de toren is ook bijzonder, vier hoge pilaren van beton.
Persoonlijk ben ik er nooit binnen geweest. Ik kwam er wel achterlangs met mijn rondje hardlopen (ca. 5 km) over de Campus.
TW-RC Gebouw
Foto 18 – 21
Het faculteitsgebouw voor Toegepaste Wiskunde met het aangebouwde Rekencentrum vond ik het leukste gebouw op de campus. Het stond voor een groot deel op palen boven een vijver, wat voor de glazenwassers een bijzondere uitdaging was. Je kwam er met een brug in en daarna was het dwalen geblazen op de diverse niveaus binnen het gebouw. We hadden er vooral werkcolleges en een enkel wiskundecollege. Bovendien moesten we hier zijn voor onze pogingen tot Algol-60 programma’s. De kantine was zoeken, maar door ervaring kon ik de weg naar koffie en de ontbijt-gevulde koeken (weer geen tijd voor ontbijt met de vroege colleges) blindelings vinden.
Het avontuurlijke en relatief lage gebouw werd ontworpen door de architecten Joost van der Grinten (1927 – 2017), Leo Heijdenrijk (1932 -1999) en Jos Mol. Een echt labyrint dat je indien nodig kon uitbreiden. In 1973 konden de wiskundigen en de mainframe computer er in trekken.
Cultureel, Sport, Dagelijks Leven
De Technische Hogeschool Twente van vroeger: Cultureel
De Vrijhof
Foto 22 – 26
We verlaten het onderwijsgedeelte van de TH Twente en keren terug naar het culturele hart aan de Promenade. Het eerste gebouw dat je tegenkomt is cultureel centrum De Vrijhof. In dit gebouw bevindt zich de bibliotheek en ruimtes voor culturele activiteiten: toneelzalen en studio’s.
De Vrijhof werd ontworpen door architecten van het kersverse bureau VDL Architecten. Sleutelfiguren bij het ontwerp waren Ben Loerakker (1931 – 2021), Jan Verster (1924 – 2013) en Tjeerd Dijkstra (*1931). In 1971 kon de cultuur beginnen.
De Vrijhof is voor een deel rond en aan een vijver gebouwd. Dat maakt ook hier ramen wassen tot een uitdaging. Gelukkig heeft het gebouw faciliteiten voor een takelbakje. De vorm van het gebouw is solidair met De Bastille, even verderop. De klassieke metselaars hebben een mooi klusje aan de bakstenen buitenmuren gehad. Binnen in het gebouw valt de ruimte in de bibliotheek op. Eenzelfde ruimte die je ook vindt in de grote concertzaal.
De Bastille
Foto 27 – 31
De architect Piet Blom (1934 – 1999) is een goede bekende in Hengelo en Enschede. In Hengelo ontwikkelde hij de Kasbah en op de TH Twente was hij verantwoordelijk voor De Boerderij en De Bastille. Landelijk werd hij bekend door zijn kubuswoningen in Rotterdam en Helmond.
Tegen de zeventiger jaren was er ruimte nodig voor een nieuwe en grotere mensa en een sociëteitsgebouw. Dat werd het avontuurlijke fort-achtige gebouw De Bastille. Blom noemde het complex zelf De Burght, maar een lokale naamverkiezing bracht De Bastille naar voren. Het gebouw lijkt ook een beetje op het Parijse kasteel waar ooit de Revolutie begon.
Revolutie, dat was het. Binnenin is het gebouw een labyrint van trappen en hoekjes, het was een hele toer om de mensa te bereiken zonder te verdwalen. In mijn tijd was het nog rauw en grijs, zonder alle veiligheidstrappetjes en toegankelijkheidsfaciliteiten van nu. Ik kwam er regelmatig en vond ook dit een avontuurlijk gebouw.
Het Sportcentrum
Foto 32 -33
Mens sana in corpore sano, een gezonde geest in een gezond lichaam, zeiden de Romeinen al. Studenten moeten dus sporten om helder van geest te blijven. Daarom ontwierp Herman Haan (1914 – 1996) het Sportcentrum, een multifunctioneel sportgebouw met klauterwand en binnenzwembad. Zijn signatuur is zichtbaar in meer gebouwen op de Campus, waaronder het winkelcentrum en studentenhuisvesting.
Het sporten kon beginnen in 1969.
Het Winkelcentrum
Foto 33 -35a
De campus was in het begin een gesloten gemeenschap en zodoende ontstond er behoefte aan een winkeltje op het terrein voor de eerste levensbehoefte. In het begin zat er een SPAR winkeltje in Boerderij Bosch aan de Campuslaan. Dat werd echter te klein. Daarom ontwierp Herman Haan (1914 – 1996) een klein winkelcentrum aan de rand van het culturele hart van TH Twente. In 1969 konden de eerste studenten er kratjes bier halen.
Daar zat in mijn tijd Bobby SPAR en een filiaal van de Postbank voor het inwisselen van betaalkaarten en postcheques. Contant geld was toen nog koning.
Medisch Centrum
Foto 36
Omdat de Campus in het begin een gesloten gemeenschap was, moest er ook medische zorg op het terrein komen. Die werd gevestigd aan de Calslaan ter hoogte van het Sportcentrum. Er was een huisartsenpost en een tandarts. Had je een campuskaart, dan kon je daar gratis terecht. Een ongekende weelde met de huidige gezondheidszorg.
Openluchttheater
Foto 37
Toneelspelen kon op de TH Twente niet alleen overdekt in De Vrijhof. In het bos achter de Calslaan lag ook een charmant Openluchttheater dat werd geprogrammeerd en onderhouden door een vereniging met dezelfde naam. Ik kwam er soms als er een leuk optreden was. Reeds in 1965 was er hier gelegenheid tot toneelspelen.
Openluchtzwembad
Foto 38
Dit is een plek waar ik zelf nooit ben geweest en waar ik me ook het bestaan niet van bewust was. Een echt openluchtzwembad! Reeds in 1966 konden campusbewoners hier een baantje trekken.
Huisvesting
De Technische Hogeschool Twente van vroeger: Huisvesting
Studentenhuisvesting Calslaan I en II
Foto 39 – 42
Op een campus moet je als student kunnen wonen. Zo ook op de TH Twente. Daarom bouwde men volgens ontwerp van het Architectenbureau van Willem van Tijen (1874 – 1974) op de Calslaan de eerste studentenflats die in 1964 gereedkwamen. Strak zakelijke Spartaanse bouw die me doet denken aan de flats van de zestiger jaren. Verdiepingen met gedeelde keuken/gemeenschapsruimte en toilet/douche. Het was in die tijd niet de bedoeling dat je op de flat kookte. Dat werd het onderwerp van een eerste “studentenopstand”.
Van Tijens collega Maarten van Wensveen (1926 – 20??) ontwierp de tweede batch studentenflats op de Calslaan. Split-levelflats met 20 kamers en opties voor wijziging van de indeling om driekamer-appartementen voor gehuwde studenten te realiseren. Uiteraard hadden ze dan nog steeds de gedeelde keuken en douche/toilet. Misschien is het concept daarom nooit van de grond gekomen. Wel een vooruitstrevend idee dat later op de piramides van Matenweg en Witbreuksweg is gerealiseerd. Met eigen keuken en toilet.
Maarten van Wensveen is begin deze eeuw eens terug geweest om te kijken hoe de verbouwing op de Calslaan was gelukt. Tja, hij was er niet echt gelukkig mee.
Hij citeerde het oorspronkelijke plan: De intentie van de architectuur op de campus was in het begin: terughoudendheid. Het groen moest spreken en grijs was de gangbare steen.
Ja, zo herinner ik me de campus uit 1976. In de tegenwoordige tijd lijkt de mens bang te zijn voor grijs. Nu zie je op de Universiteit Twente overal kleuren die opvallen, het groen is tot zwijgen gebracht. Angst voor ouderdomsgrijs? Heel apart dat dan een boekje als Vijftig Tinten Grijs de bestsellerslijst haalde. Die vijftig tinten grijs zou je eigenlijk weer terug moeten brengen op de UT, zodat het groen weer kan spreken.
Meisjeshuisvesting Campuslaan
Foto 43 – 44
Een Technische Hogeschool was vroeger een mannenwereld. Schrik op schrik dus, toen in 1964 er drie vrouwelijke studentes bleken te zijn. Tja, de zedelijke normen in die tijd voorzagen niet in gemengd wonen, dus moest er een meisjesflat uit de grond worden gestampt. Na een jaartje noodoplossing ontwierp Herman Haan (1914 – 1996) in de stijl van de Patiowoningen aan de Matenweg de Meisjeshuisvesting aan de Campuslaan. Vermoedelijk konden in 1965 de eerste dames hun intrek nemen.
Studentenhuisvesting Campuslaan
Foto 45 – 46
Het aantal studenten nam toe in de zestiger jaren, dus was er uitbreiding nodig van de huisvesting. De TH schreef een prijsvraag uit voor de bouwlocatie Campuslaan. De architect Tjakko Hazewinkel (1932 – 2002) won de prijs voor een complex van vijf hoogbouw flats en vier laagbouw blokken van units met gedeelde keuken en douche/toilet. Hij had al ervaring met studentenbehuizingen, de bekende Weesperflat in Amsterdam is ook van zijn hand. Het complex werd gestaffeld opgeleverd in de jaren 1965 – 1967.
Vanuit mijn kamer op Matenweg 75-109 keek ik uit op de hoogbouw aan de andere kant van de vijver. Heel soms kwam ik er op feestjes. Het viel niet mee om enigszins beneveld langs de waterkant weer thuis te komen.
Studentenhuisvesting Matenweg I
Foto 47 – 48
Dit zijn de beroemde patiowoningen van Piet Blom (1934 – 1999), een constructie die heel dicht bij de aarde blijft. Een aantal langgerekte gebouwen met uitzicht op binnenplaatsjes, je krijgt steeds de open lucht in zicht en aan twee kanten kijk je het groen van het bos in. Het complex is zelfs een halve meter onder het maaiveld ingegraven, of de aarde dichtbij is! De grootste patio heeft een vijver en er stond ooit een oude eikenboom.
Ook de daken zijn interessant, er lopen overdekte paden over naar separate units. Het hele complex heeft nergens meer dan twee verdiepingen. Ik had daar mijn eerste kamer, op de foto op de eerste verdieping naast het bankje.
De eerste studenten trokken erin in 1965.
Studentenhuisvesting Matenweg II
Foto 49 – 50
De TH Twente had groeipotentieel in de zestiger jaren, dus dacht men na over uitbreiding van de studentenhuisvesting. Aan de Matenweg verrees in 1965 een proefproject van piramides, ontworpen door van Piet Blom (1934 – 1999) naar een voorbeeld dat hij opdeed tijdens zijn reizen door Afrika. Er kwam iets meer luxe op de kamers: Bewoners hoefden toilet en douche niet meer met meerderen te delen zoals elders op de studentenhuisvesting, de keuken bleef nog wel gemeenschappelijk. Bovendien kwam er ruimte voor solitairen en stelletjes op de hogere verdieping.
Het grondplan laat de indeling zien van de begane grond: Twee woongroepen van elk 9 kamers. Van alle kamers behalve de bovenste komen de deuren uit op een gemeenschappelijke gang. Iedere kamer had ook een buitendeur aan de zijkant. De status van de bovenste kamers in het plan is merkwaardig, die zijn min of meer geïsoleerd van de groep. Bovenin zie je ook de gemeenschapsruimte en de keuken. In het midden is het portaal en de fietsenstalling.
De onderste twee kamers waren gereserveerd voor gebruik door invaliden, er was ruimte genoeg om met een wagentje te manoeuvreren.
Ikzelf heb in de kamer rechtsboven gezeten (genummerd 101) en in de invalidenkamer waar een stelletje uit vertrok (genummerd 109).
Studentenhuisvesting Witbreuksweg
Foto 51 – 52
Het proefproject van Piet Blom was blijkbaar een succes, want op basis daarvan werd de Studentenhuisvesting Witbreuksweg gebouwd: Het werd een opmerkelijke combinatie van vijf Piramides met een verdieping extra ten opzichte van de Matenweg en 6 Mastaba’s, de Matenweg-piramides verbonden door laagbouw die op de Patiowoningen leek.
Aan het eind van de zestiger jaren, vermoedelijk 1969, kwam het complex gereed.
Personeelshuisvesting
Foto 53 – 56
De campus was oorspronkelijk opgezet als gemeenschap waarbij studenten en onderwijspersoneel op hetzelfde terrein woonden. Dat hadden de stichters gezien in Engeland en Amerika en ze dachten dat dat heilzaam zou werken voor een goede studiesfeer.
Er moesten dus ook woningen voor het personeel komen op landgoed Drienerlo. Het architectenbureau van Van Tijen nam de zaak voortvarend ter hand. Daarin was er duidelijk sprake van rangen en standen.
De hoogleraren en de dokter konden wonen in de professorenhuizen aan de Langenkampweg (foto 53). Deze huizen waren in 1964 al klaar.
Wetenschappelijke medewerkers kregen een huis aan de Reelaan. Voor de iets lagere goden waren er huizen aan de Drienerbeekweg (gehuwden) en aan de Campuslaan, de bekende hunkerbunker (ongehuwden, foto 54). Deze huizen waren een ontwerp van Maarten van Wensveen (1926 – 20??). Daarnaast waren er dienstwoningen aan de Achterhorst, voor TH personeel dat in de buurt moest wonen (foto 55). Deze huizen kwamen in de periode 1965-1967 gereed.
De TH bemiddelde ook wanneer medewerkers in Enschede wilden wonen in plaats van op de Campus. Daardoor werd onder meer het Park de Kotten (foto 56) ook een wijkplaats voor wetenschappelijk personeel.