Menig muzikant kent plankenkoorts, zowel de amateurs als de professionals. Je voelt een bonkende hartslag, krijgt rooie oortjes en voelt het zweet over je rug lopen. Je ervaart het gevoel alsof je vingers door de stroop graaien en net de juiste greep niet willen pakken. Je krijgt de indruk dat je gitaar hardnekkig lijkt te weigeren om een behoorlijk geluid te produceren. Of je beleeft de verlammende ervaring dat het stuk dat je thuis met de ogen dicht kon spelen nu compleet onbekend materiaal lijkt.
Er is al veel geschreven over diverse vormen van negative performance stress. De muzikant heeft immers niet het alleenrecht op plankenkoorts. In mijn beleving is het een conflict met wat je denkt te kunnen en hoe je het uiteindelijk onder het oog van en oor van je medemensen ervaart. Voorspelen geeft een aftrekpost op de kwaliteit ten opzichte van de situatie “veilig opgesloten in je studeerkamer”.
Het is waar, er is ook positive performance stress! Je kunt je ook laten inspireren door het feit dat er naar je geluisterd wordt. Zo langzamerhand ervaar ik beide, maar de negatieve variant voert op dit moment nog de boventoon. Misschien helpen mijn oefeningen in opnemen hierbij.
Niet alleen voorspelen voor publiek en/of jury veroorzaakt plankenkoorts, jezelf op (laten) nemen kent dat effect ook. Toen ik pas begon met opnemen, was de plankenkoorts thuis even hoog als op het toneel. Gaandeweg verbeterde dat, ik kon naar verhouding steeds beter spelen met een luisterende microfoon voor mijn neus.
Bijverschijnsel daarbij werd wel, dat ik steeds kritischer werd op het resultaat, waardoor de plankenkoorts weer opliep. Ooit was ik al lang blij, dat ik met een paar foutjes het stuk door kwam. Nu merk ik dat ik soms iets te veel op de details let. Daardoor gooi ik de nodige opnames achteraf weer weg.
Dat werkt contraproductief en ik weet nog niet goed hoe ik daarmee om moet gaan. Plankenkoorts is één ding, perfectionisme blijkt soms net zo schadelijk. Je stelt achteraf vast dat het resultaat niet helemaal goed was en dat neem je op de een of andere manier mee met de volgende take. Ik merkte dat sommige stukjes daardoor gaandeweg moeilijker op te nemen worden. Alsof ik niet helemaal goed met mijn zelfkritiek om kan gaan. Soms motiveert die me, maar bij gelegenheid frustreert ze me ook.
Er is misschien wel daardoor nog steeds een duidelijk verschil met relaxed va banque spelen en een uitvoering met het rode Record lichtje in je ooghoek zichtbaar. Mijn hartslag blijkt iets hoger te worden door de druk. Dat heeft tot opmerkelijk gevolg dat ik qua tempo aan de rem moet trekken, want het wordt gewoon hoger, en zelfs steeds hoger want de hartslag gaat verder omhoog naarmate het stuk vordert of er lastige plekken komen.
Ook neemt mijn nauwkeurigheid iets af. Iedere noot heeft een zekere tolerantie voor onnauwkeurigheden of iets mindere concentratie, maar als je de grens daar overschrijdt, ontstaan er plotseling rammeltjes en slipjes die je voor die tijd ontgroeid dacht te zijn.
Opnemen wordt daardoor ook een graadmeter van hoever je werkelijk met een stuk bent. Interessant, maar soms frustrerend, want dan blijkt opeens een ingesleten vingerzetting niet meer optimaal. Correctie is de enig oplossing, zodat je de Stop-knop van het opnameapparaat weer enige tijd kunt activeren.
Ik heb me al die tijd afgevraagd wat nou de oorzaak is van die opname-plankenkoorts. Misschien is dat het gevoel van vereeuwiging. Als je voor een publiek optreedt, zijn je slipjes en concentratieverlies vluchtig, na het optreden zijn ze weg, of er moest toevallig een lastige DOS Amigos journalist in de zaal zitten die ze genadeloos in zijn verslag memoreert. Bij opnames blijven ze bewaard tot je de opname van je harde schijf wist. Goede en mindere aspecten van de opnames blijven bewaard.
Ik heb gemerkt dat ik een opname van mezelf vaak meer dan twee keer moet terugluisteren om tot een gefundeerd en ook milder oordeel te komen. De eerste keer hoor ik mijn fouten en mijn opwinding. De tweede keer slaag ik erin om een deel van de muzikaliteit te herkennen. Daarna pas ontwikkelt zich een beeld van de kwaliteit. Jammer genoeg kom ik in een aantal gevallen soms zelfs tijdens de opname niet verder dan de eerste keer en komt daarbij direct het Delete commando.
Maar goed, ook werken aan mijn zelfbeoordeling hoort tot dit avontuur!